Op de dag dat Allard, de echtgenoot van Margaretha, komt te overlijden is de Koninklijke familie op de vlucht voor het Duitse leger. Zij verlaten Nederland op 12/13 mei en laten de Nederlandse bevolking achter zich. Een dag later, vlak na het bombardement van Rotterdam, capituleert het Nederlandse leger en hebben de Duitsers Nederland bezet. De stad waar haar 10 jaar oudere broer met zijn vrouw woont.
Koningin Wilhelmina: "Daar waar de overweldiger heerscht, moeten de plaatselijk burgerlijke overheden alles blijven doen wat in het belang der bevolking nuttig kan zijn, en in de eerste plaats medewerken, tot het bewaren van orde en rust."
Bang voor een aanval van Duitsland op Engels grondgebied worden Prinses Beatrix, zus Irene en moeder Juliana naar Canada gevlogen. Er heerst chaos in het land en Margaretha staat er alleen voor in het 'vreemde' Vught.
In deze blog meer over de gevolgen voor Margaretha en Nederland na deze inval door Duitsland.
Onzekere tijden?
Margaretha (27) is op 12 mei weduwe geworden en weet dan ook dat haar schoonvader op 29 april plotseling is overleden. De uitvaart was op vrijdag 3 mei 1940 op begraafplaats Morcowa in Arnhem. Ik neem aan dat Allard daarbij aanwezig was. Een ruime week later overlijdt hij aan zijn verwondingen.
Op 14 mei is bij het bombardement in Rotterdam het sigarenmagazijn van haar oudere broer Jacques Büller Jr, aan de Stationsweg, verloren gegaan. De sigarenwinkel aan de Goudschenrijweg 57 is gespaard gebleven. Later zou hij een nieuwe sigarenwinkel starten aan de Heemraadssingel vlakbij een pand van de SicherheitsDienst (SD) in Rotterdam. In deze periode is haar broer actief lid van de damvereniging 'Het Westen'.
Margaretha woont in Vught aan de Theresialaan 89 en kent daar nauwelijks mensen. Naast haar op nummer 87 woont de familie Evers en hebben daar een winkel. Aan de andere kant op nummer 91, woont de familie Hessels. Haar zus (39), die in 1926 met haar man naar New York is geëmigreerd, kijkt vanaf een afstand toe. Haar ouders in Den Haag vragen zich ook af hoe het hun dochter in Vught vergaat. Een onzekere periode breekt aan.
Zo verklaart zij later:
Van toen af hielden mijn inkomsten op tot ik in October 1940 weduwenpensioen kreeg en wel met terugwerkende kracht vanaf 12 Mei 1940.
En wordt opgeschreven door Militair Gezag afd. Politie:
Onder zeer moeilyke omstandigheden bleef de vrouw alleen te Vught achter. De verbindingen met het Noorden waren afgebroken, en zy stond volkomen alleen in een plaats waar zy pas zeer kort was gevestigd. Niemand trok zich haar lot aan, niemand toonde ook maar de geringste belangstelling. Zy was nog een vreemde. (bron: CABR)
Er worden direct na de capitulatie van het Nederlandse leger op 14 mei regels ingevoerd:
Woningen niet verlaten tussen 22:00 en 5:00 uur
Tijd 1 uur en 40 minuten vooruit zetten, gelijk aan Duitse tijd.
Loslaten van (post)duiven is verboden.
Huizen naar buiten verduisteren.
Personen- en vrachtvervoer verboden.
Verborgen houden van personen die tot vijandelijk leger behoren is verboden.
Mannen van 20-35 jaar moeten zich aanmelden aan de Arbeidsbeurs.
Bij overtreding van een van bovenstaande regels, kan doodstraf volgen. Aldus ondertekent door Burgemeester F.J. van Lanschot en de plaatselijke commandant Hauptmann Wentzel.
Waffen SS Totenkopf naar Vught
Op 25 mei 1940, een aantal dagen na de capitulatie vindt er een meeting plaats tussen Adolf Hitler en Heinrich Himmler (Hoofd SS). Tijdens dit overleg wordt besloten de Waffen SS Standarte 4 Totenkopf Infanterie naar Vught te verplaatsen en onder te brengen in de 'gloednieuwe' Frederik Hendrik Kazerne.
Twee dagen ervoor ontvangt Margaretha een brief van Bertus Gadellaa (20). Hij geeft aan dat hij haar zal opzoeken zodra hij daar de gelegenheid voor heeft. Ook schrijft hij aan haar:
Zoals U weet zijn we ’s-morgens vol goede moed vanuit den Bosch vertrokken naar Uden, vandaar moesten we te voet naar Mill waar de Duitsers lagen. Hij vertelde me nog dat hij tegen U gezegd had dat we op de dijk in stelling moesten, want hij wist ook niet beter. Vlak bij Mill hebben we anderhalf uur tegen de spoordijk gelegen waar ons de kogels om de oren vlogen en zaten we nog grapjes te maken met als we in stelling zijn zullen we de Duitsers wel eens leren en hebben over U en Fien zitten praten hoe of jullie het zouden maken.
Volgens verklaringen van mijn grootmoeder zou Bertus bij haar onderduiken om Arbeitseinsatz te voorkomen. Net als Eduard Evers, familie van de buren met de winkel op nummer 87. Eduard Evers krijgt op 25-5-1940 groot verlof, voor Bertus Gadellaa zou dit ingaan op 29 juni 1940.
Eind mei worden de eerste Duitse kwartiermakers, waaronder waarschijnlijk Günter Kneisler, naar Vught gestuurd om de locatie te verkennen en voorbereidingen te treffen voor de komst van Waffen SS Totenkopf Standarte 4 (elite-korps). Günter maakt dan sinds 5 april 1940, deel uit van deze groep. Wat Günter dan nog niet weet is dat hij in dezelfde kazerne terecht komt waar Allard August Weddepohl verbleef met het Regiment Huzaren Motorrijders (zie documentaire).
Ondertussen lopen er al duizenden soldaten rond in Vught en omstreken. Overal in het land worden Duitsers ingekwartierd en worden burgers opgeroepen om kalm te blijven. In juni gaan thee, koffie, brood en bloem op de bon.
Vanaf begin juli moeten niet-arische vreemdelingen zich melden, is er een verbod op het luisteren naar vijandelijke zenders op de radio en vindt de eerste internering plaats in NL door de Duitsers in reactie op de internering van Duitsers in Nederlands-Indië. Op 28 juli vindt de eerste uitzending plaats van Radio Oranje vanuit Londen.
Eind augustus, 3 maanden na het overlijden van Allard, gaat Margaretha met haar fiets op pad in Vught en geraakt ze in contact met een Duitse soldaat genaamd Günter...
Weblinks en bronnen
Mocht u zelf onderzoek willen doen? Bekijk dan deze opties:
Via het CABR-archief kunt u navragen of er een dossier aanwezig is. Hiervoor moet u eerst een account aanmaken en dan kunt u een verzoek indienen. Dit kan met behulp van het CABR-formulier die op deze webpagina staat. Dit wijst zich vanzelf. Ter info: Het kan even duren voordat uw verzoek om het CABR-dossier in te zien wordt behandeld ivm drukte.
Daarnaast kunt u ook alvast kijken of er een bekende naam voorkomt in het NBI-archief (in de regel kunt u dit de volgende werkdag inzien in het Nationaal Archief). Dit is al openbaar en hebben de dossiers gerubriceerd op achternaam, mogelijk is hier ook informatie vastgelegd van familieleden.
Naast de bekende documenten uit het CABR, NBI, Bundesarchiv en Delpher, kwam ik tijdens het schrijven van mijn blog interessante informatie tegen voor meer context en nuance:
De HEEMRAADSSINGEL tijdens de Tweede Wereldoorlog door Hans Flier.
Historiek: Fake news rond het vertrek van de Oranjes in mei 1940.
Erfgoed 's-Hertogenbosch: Foto's parade SS den Bosch 7 juli 1940.
Omroep MAX Sporen van oorlog: Moffenmeid.
Nawoord
Op 1 januari 2025 vervalt de beperkte openbaarheid van de CABR-Dossiers in het Nationaal Archief en worden de eerste dossiers gedigitaliseerd aan de wereld bloot gelegd. Wat gaat dit doen met nabestaanden van de zogenaamde 'foute' Nederlanders? Veel van de nabestaanden (ongeveer 3 miljoen) weten niet eens van het bestaan van een dossier van voorouders.
Bij de Stichting Werkgroep Herkenning, waar ik secretaris van ben, blijven wij vragen krijgen van verontruste nabestaanden die meer informatie willen. Ons doel is te zorgen dat we een 'zachte' landing krijgen in de maatschappij, dat we niet te snel conclusies trekken en de nuance ruimte geven.
Laat u me weten wat u vindt?
Michael, dit was weer een interessant verhaal.