In lieblicher Erinnerung (1940)

In het 'vreemde' Vught en met nieuwe regels van de bezetter ontmoet Margaretha eind augustus 1940 een Duitse soldaat genaamd Günter. De aanleiding is een defect aan haar fiets, en een hond.

In deze periode voert de Luftwaffe ook aanvallen uit op Engeland.

De Koninklijke familie is op dat moment veilig in Engeland en Canada, en de eerste uitzendingen van Omroep Oranje vinden plaats. Op 31 augustus, de 60 ste verjaardag van Wilhelmina, volgt de volgende uitzending:

In deze blog lees je meer over de context over de ontmoeting tussen mijn grootmoeder Margaretha en Gunter.

Defect aan rijwiel

Drie maanden na het overlijden van haar echtgenoot, gaat Margaretha vanuit haar huis aan de Theresialaan 89 te Vught, op pad met de fiets. Op dat moment lopen er al diverse Duitse soldaten door de straten en worden er soldaten ingekwartierd. Tijdens deze fietstocht, eind augustus 1940, leert Margaretha een Duitse soldaat kennen. Deze soldaat helpt haar met een defect aan haar fiets. In de dagen en weken die volgde groeten zij elkaar meerdere malen. Tot hij achter haar adres kwam...

Hij volgde haar hond die buiten liep. De hond waar hij haar vaker mee had gezien, zo verklaarde hij haar later.

Verklaring Margaretha in CABR-dossier

Eind Augustus 1940 leerde ik een Duitsche Officier kennen. Deze kennismaking is zeer eigenaardig geweest en ontstond bij een defect aan mijn rijwiel en heeft hij mij hiermede geholpen. Hierna groette hij mij verschillende malen en heeft hij mij kort daarna aan huis bezocht. Ik heb hem nooit geïnviteerd, doch heeft hij mijn huis gevonden door mijn hond, die buiten liep en waarmede hij mij wel eens heeft gezien, zooals hij mij later vertelde.

Tweede verklaring Margaretha in CABR-dossier

Hij heeft mij zoo een paar maanden bezocht. Een opdringerige Duitsche methode was oorspronkelijk oorzaak, dat hij binnenkwam. Hoewel ik hem in den beginne de onmogelijk van deze situatie aan het verstand bracht en vertelde, dat mijn man door hen gesneuveld was, heeft hij mij op zijn manier getroost.

Rapport 23-1-1946 in CABR-dossier

Zij heeft een kind van een Duitschen arbeidsman, die geregeld bij haar op bezoek kwam. In stuk 4 erkent zij dat tijdens de Duitse bezetting meerdere malen verschillende Duitse militairen bij haar in de woning kwamen. 

Rapport Verhoor 24-11-1944 in CABR-dossier

Ik erken, dat tijdens de Duitsche bezetting, meerdere malen verschillende Duitsche militairen bij mij in de woning zijn gekomen.

Niet bekend was dat mijn grootmoeder destijds een hond had. Echter, stuitte ik via Delpher op de krantenrubriek Gevonden Voorwerpen van 16 maart 1940. Ik moest direct denken aan de brief van Bertus Gadellaa die hij mijn grootmoeder schreef. In deze brief spreekt hij van ene Fien. Zou dat wellicht de naam van de herdershond kunnen zijn?

Delpher: 16 maart 1940, Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant

Margaretha (27) bevond zich op dat moment in een lastige situatie. Ze was alleenstaand, weduwe en had op dat moment geen geld of inkomsten. Het vlees ging voor heel Nederland op 14 september op de bon. Er was weinig tot geen contact met collega's van haar overleden man Allard August Weddepohl.

In deze omstandigheden wist de Duitse soldaat, Günter (30), haar sympathie te winnen. Hij kwam dan ook regelmatig langs en ging altijd rond 22:00 uur weer terug naar de Frederik Hendrik kazerne. De kazerne waar ook Allard gestationeerd is geweest. Zij heeft hem geprobeerd duidelijk te maken dat hun vriendschap onmogelijk was aangezien de Duitsers haar man dood hadden geschoten. Ook had zij tijdens haar omgang met hem twee onderduikers in huis gehad, genaamd Bertus Gadellaa en Eduard Evers. Günter was hiermee bekend en had daar geen bezwaar tegen. Het heeft ze uiteindelijk beide niet weerhouden om de vriendschap op dat moment verder uit te bouwen.

Tijdens haar omgang met Günter waren in de huizen om haar heen Duitse soldaten ingekwartierd. Opvallend genoeg niet bij haar in huis. Door toedoen van Günter?

Günter moet naar het Oosten

In oktober 1940 krijgt Günter van de leiding te horen dat hij zich moet opmaken voor een vertrek naar het Oosten. Een terugkeer naar de Reichsarbeitsdienst (RAD), omdat daar leidinggevenden nodig zijn.

Günter en Margaretha waren tot dan toe nog niet intiem geweest. Tot die avond in oktober 1940. Hij kwam in een vrolijke bui langs met een fles champagne. Deze werd door beide genuttigd met als gevolg dat ze in een lichtzinnige stemming kwamen en met elkaar gemeenschap hadden. Dit zou de eerste en tevens laatste keer zijn.

Verklaring CABR-dossier Margaretha

Van collega’s van mijn man, was er niet eene die zich mijn lot aantrok en alleenstaande in de moeilijkheden, wist die Duitscher mijn sympathie te winnen. Het gevolg was dan ook dat hij regelmatig wanneer hij vrij was, bij mij kwam. Nooit had ik mij met hem afgegeven, dat hij op een avond in een vroolijke bui een flesch champagne medebracht. Deze champagne werd genuttigd, waardoor wij beiden in een lichtzinnige stemming geraakten, met de gevolgen van dien. Deze avond is de eerste en laatste avond dat ik met een Duitscher sexueele gemeenschap had. Toen ik dan eenige tijd later bemerkte, dat ik zwanger was, was ik ten zeerste ontdaan. Het is in opwelling gebeurd en heb ik mij als vrouw en mensch zijnde niet de moreele kracht gehad mij in die stemming te beheerschen.

Toen ik dan later dien Duitsche Officier van de Duitsche Arbeidsdienst de situatie vertelde, schrok hij hiervan, doch beloofde mij de volle verantwoording en kosten voor zijn rekening te nemen. Tot de geboorte heb ik opzettelijk de correspondentie aangehouden om zeker te zijn dat voor de geboorte gezorgd zou worden, waartoe ik de middelen niet had.

Rapport Coebax, Vught. 4-9-45 in CABR-dossier

Getypt briefje met briefhoofd Militair Gezag / Militair Commissaris / District ’s-Hertogenbosch / Sectie Politie

Onderwerp: rapport Coebax, Vught. 4-9-45

Na verloop van tyd is de vrouw in contact gekomen (via een hondenkwestie) met een Duitscher, zekeren Günther Hans Kneisler, een Feldmeister van den Arbeidsdienst. Zooals zy zelf verklaart heeft deze Duitscher haar enkele malen bezocht, doch nimmer den nacht by haar doorgebracht. Hy ging immer plm.m. 10 uur n.m. naar de kazerne.

Toen hy Vught verliet, is hy in benevelden toestand afscheid komen nemen en by die gelegenheid zou het kind Günther Hans Büller verwekt zyn.

Tydens haar omgang met den Duitscher had zij twee onderduikers in huis nml. Eduard Evers uit Den Bosch en B. Gadella uit Zeist (Minkeslaan 6). De Duitscher was daarmede bekend, doch had geen bezwaar.

Het gevolg hiervan is dat Margaretha zwanger raakte. Toen zij dit aan Günter vertelde, schrok hij en beloofde haar dat hij hier verantwoordelijkheid voor zou nemen en de kosten zou dragen.

Omstreeks deze periode krijgt ze een uitnodiging van de Vereniging Officieren Cavalerie (V.O.C.). Op 26 oktober is er een plechtige rouwdienst in de Oude Kerk in Amsterdam, geleid door reserve veldprediker Ds. J.C. Koningsberger, hulpaalmoezenier G.P.J. Bannenberg, en organist Henk Loohuys. Deze rouwdienst is ter nagedachtenis van de in de oorlog gevallenen leden, waaronder oud reserve 1e luitenant Ph. J. Graaf van Zuylen van Nyevelt, reserve 1e luitenant J.J.A. Korthals en de Kornetten. Onderofficieren, Korporaals en Huzaren (waartoe Allard behoorde). Allen voor het geven van hun leven voor Koningin en Vaderland.

Of zij op de uitnodiging is ingegaan is niet bekend. Mijn vermoeden is van niet. Vanaf 31 oktober wordt dan ook in heel Nederland de spertijd van 0:00 tot 04:00 uur ingevoerd.

Op 12 november vertrekt Günter uit Vught en zal verder regelen dat Margaretha zonder zorgen kan bevallen.

Broer in Rotterdam (dec 1940)

Begin december opent haar oudere broer (37) een nieuw sigarenmagazijn aan de Hoogheemraadssingel hoek Volmarijnstraat vlakbij bij een kantoor waar ook de SicherheitsDienst (SD) zich zou vestigen. Dit zou na de oorlog nog een staartje krijgen.

2-12-1940: Rotterdams Nieuwsblad (Delpher)

Margaretha's neefje Jack (16), de zoon van haar broer J. Büller Junior, woont op dat moment bij haar ouders in Den Haag in het pension aan de Galileistraat 93.

De Duitse bezetter besluit op 15 december tot rantsoenering van gas en elektriciteit in Nederland. Hitler geeft op 18 december geheime instructies voor Operatie Barbarossa, de invasie van de Sovjet-Unie en verzoekt het Duitse leger om op 15 mei gereed te staan voor de aanval. Het jaar wordt afgesloten met een zwaar bombardement op Londen, hierbij wordt St Paul's Cathedral getroffen en beschadigd.

Bronnen en weblinks

Informatie afkomstig uit diverse bronnen:

• Delpher: Diverse krantenartikelen

• Documentaire MAX: Sporen van oorlog - Moffenmeid

• Wikipedia: Lijst van gebeurtenissen Tweede Wereldoorlog 1940

• Bundesarchiv: Dossier Günter
  

Interessant:

• Boek Vught: De eerste oorlogsdagen. Vught, voorjaar 1940.

• BHIC: Verhaal december 1940 in Vught.

Nawoord

"Wie zijn geschiedenis niet kent, is gedoemd haar te herhalen", George Santayana, schrijver en filosoof 1863-1952.

Mijn grootmoeder maakte 84 jaar geleden een keuze met de omstandigheden van toen. Deze keuze bleek 80 jaar geleden gevolgen te hebben voor haar.

Bovenstaande blog is o.a. tot stand gekomen met brieven, verklaringen, verslagen van verhoren van mijn grootmoeder, die ik heb gevonden in de CABR-dossiers. Hierin staan ook namen van burgemeesters, politiemensen, militairen, veldwachters, onderduikers, buren, familieleden, etc., die destijds betrokken waren.

Vanaf 1-1-2025 zouden de CABR-dossiers online hebben kunnen staan en voor iedereen die dat wil doorzoekbaar via de website. Google mag er nog niet bij tot 2027.

De privacy-risico's zijn niet goed afgedicht, waardoor Autoriteit Persoonsgegevens een waarschuwing heeft afgegeven aan het Nationaal Archief en het project Oorlog voor de Rechter (OvdR). Op dit moment zijn de dossiers nog steeds beperkt openbaar, wat betekent dat je aan moet tonen met welk doel je het dossier raadpleegt en zul je fysiek naar het Nationaal Archief in Den Haag moeten. Ook mogen er nog steeds geen foto's of kopieën gemaakt worden van de inhoud van het dossier.

Toch veranderd er vanaf 1-1-2025 wel iets. Er wordt namelijk een namenlijst van verdachten gepubliceerd op de website van OvdR. Hiermee kan een ieder vaststellen of er een achternaam met geboorteplaats van voorouders of andere bekenden voorkomt in deze lijst.

Mijn advies? Ga kijken en laat je je niet verrassen als men op enig moment besluit om deze dossiers online te plaatsen.

Ik heb onderzoek gedaan, en de waarheid was anders dan het verhaal wat door mijn familie is verteld. Deze keuze van mijn grootmoeder is met de kennis van nu, na 4 jaar onderzoek, beter te begrijpen.

Laat u me weten wat u vindt?